خبرگزاری میزان- فاطمه پناهی – به گفته کارشناسان استفاده از مجازات حبس در مورد زندانیان تاثیر چندانی در اصلاح و بازپروری آنان نداشته است. برخی زندانیان فاقد سابقه کیفری با قرارگیری در محیط زندان نه تنها اصلاح نمی‌شوند بلکه در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، در واقع فضای حاکم بر زندان و شرایط آن از نظر بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی نه تنها کمکی به بازپروری شخصیت محکوم و بازگردادندن او به اجتماع نمی‌کند؛ بلکه سبب بروز آسیب‌های روحی و روانی در میان آنان می‌شود.
بر پایه این گزارش مجازات‌های جایگزین حبس قبلا در قانون ما وجود نداشت و در واقع این مجازات‌ها از نوآوری‌های قانون مجازات اسلامی است که در سال ١٣٩٢ تصویب شد. قانونگذار در سال‌های اخیر با بررسی‌های همه‌جانبه و اتکا به اصل شخصی بودن مجازات‌ها و با نگرش به اثرات سوء مجازات حبس که دامنه آن شامل خانواده محکوم نیز خواهد شد، در فصل نهم، عنوان جدیدی تحت مجازات‌های جایگزین حبس تأسیس کرده که شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است.
فواید احکام جایگزین حبس
مجازات‌های جایگزین حبس در ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده‌اند. استفاده از این امکان حقوقی توسط قضات محاکم نه تنها موجب کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها می‌شود بلکه در صورتی که حکم تعیین شده متناسب با نیاز روز جامعه و شرایط روحی و اجتماعی محکوم باشد می‌تواند بسیار موثرتر و اثرگذارتر از تحمل کیفر حبس هم برای محکوم و هم برای جامعه باشد.
بر این اساس دستگاه قضایی در سال‌های اخیر نگاه ویژه‌ای به موضوع مجازات‌های جایگزین حبس داشته و ریاست قوه قضاییه همواره در سخنرانی‌های خود اهمیت این موضوع را به مسئولان قضایی و قضات یادآوری کرده و از آنان خواسته است که استفاده از نهاد‌ها ارفاقی و مجازات های جایگزین حبس را تا حد ممکن در دستور کار خود قرار دهند.
رئیس دستگاه قضا : احکام جایگزین حبس هوشمندانه و با در نظر گرفتن شرایط صادر شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسین محسنی‌اژه‌ای آبان‌ماه سال گذشته در نشست شورای عالی قوه قضاییه با رؤسای کل دادگستری و دادستان‌های مراکز استان‌ها با بیان اینکه وقتی می‌شود حبس را به جزای نقدی یا مجازات دیگر تبدیل کرد بسیار عالی است، اما برخی اوقات احکامی صادر می‌شود که موجب وهن است گفت : قضات در صدور این احکام تمکن و شرایط متهم را در نظر بگیرند.
حسین جوانمرد یکی از قضات دادگستری استان آذربایجان شرقی است که چندی پیش به خاطر صدور احکام متناسب جایگزین حبس از سوی دستگاه قضایی استان مورد تجلیل قرار گرفت.
از این رو گفت‌وگویی را با این قاضی جوان تدارک داده‌ایم که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
میزان: خودتان را برای مخاطبان میزان معرفی کنید؟
بنده حسین جوانمرد هستم. متولد سال ۱۳۶۱ در شهرستان نقده استان آذربایجان غربی. بنده دارای مدرک کارشناسی ارشد رشته جزا و هم اکنون مستشار دادگاه کیفری یک استان آذربایجان شرقی هستم. از سال ۱۳۹۰ در دادگستری استان استخدام و سابقه ۱۳ سال کار در منصب قضاوت را دارم.
نگاه مثبت دادگستری استان آذربایجان شرقی به مجازات های جایگزین حبس
میزان: با توجه به اینکه شما یکی از قضات پیشرو در زمینه صدور احکام جایگزین حبس در استان آذربایجان شرقی هستید بفرمایید که در حال حاضر نگاه دادگستری استان به موضوع احکام جایگزین حبس چگونه است؟
خوشبختانه دادگستری استان نگاه مثبتی به صدور این احکام دارد. رئیس کل دادگستری استان در نشست‌های قضایی و جلسات اداری همواره بر اعمال مجازات جایگزین حبس تاکید دارد و همواره از قضاتی که در این رابطه آرای متناسبی صادر کردند تقدیر و تشکر کرده است. معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان نیز همواره بر صدور این احکام تاکید دارد.
حبس بلای جان خانواده های متهمان
میزان : از نظر شما صدور این احکام چه تاثیری بر بازپروری افراد دارد؟
واقعیت این است که صدور این احکام باعث می‌شود از چند جهت مجازات ما دارای فواید و آثار مثبت باشد. اول اینکه از یک طرف مجازات حبسی که در حال حاضر برای افراد در نظر گرفته می‌شود از حالت شخصی برای افراد بزهکار خارج شده و بلای جان خانواده‌ها و سایر افراد وابسته به متهم شده است. خانواده‌های افراد زندانی در مدت حبس دارای مشکلات فراوانی هستند و آینده و حال آنان درگیر این مجازات حبس می‌شود. حتی برخی از آنان به سمت و سوی بزهکاری و انواع آسیب‌های اجتماعی می‌روند. همچنین خانواده‌های این افراد زندانی با انواع اقسام مشکلات اقتصادی و معیشتی می‌شوند. از طرف دیگر حضور این افراد در زندان موجب می‌شود هزینه‌های بسیاری بر دوش دولت و دستگاه قضایی تحمیل شود.
گاهی نیز افرادی با سن و سال کم و بدون هیچ سابقه کیفری روانه زندان شده و پس از سپری شدن دوران حبس با انبوهی از جرایم خشن آشنا شده و وقتی از زندان آزاد شدند مرتکب جرایم به شدت خشن‌تر و بدتری شدند؛ بنابراین استفاده از مجازات جایگزین حبس فواید بسیار زیادی برای خود فرد زندانی و نیز دستگاه قضایی و دولت دارد. مجازات جایگزین حبس در قانون پیش‌بینی شده است و فقط برای جرایم سبک در نظر گرفته می‌شود و قانونگذار این مجازات را برای برخورد متعادل‌تر و رئوف‌تر با افرادی که فاقد سابقه کیفری هستند در نظر گرفته است تا این افراد بتوانند به آغوش جامعه برگردند.
توجه به ویژگی‌های شخصیتی و موقعیت اجتماعی متهمان در صدور احکام جایگزین
میزان: در احکامی که صادر می‌کنید چه موضوعاتی را مدنظر قرار می‌دهید؟
اصلی‌ترین فلسفه مجازات جایگزین حبس همان گونه که از اسم آن مشخص است این است که فردی را که مرتکب جرم کوچک شده است نجات دهیم. در این روش تلاش داریم فردی را که برای اولین بار مرتکب جرم سبک شده و سابقه کیفری ندارد روانه زندان نکنیم. باید تلاش کنیم تا این فرد آثار بزه و جرم خود را به نحوی مطلوب جبران کند و برای وی حبس اعمال نشود. این اصلی‌ترین هدف از اعمال مجازات جایگزین حبس است. همچنین در اعمال این مجازات سعی می‌شود به نوع و ویژگی‌های شخصیتی افراد و موضوع جرمی که مرتکب شده است نیز توجه باشد.
ما در هنگام صدور رای سعی می‌کنیم به جایگاه اجتماعی و ویژگی‌های شخصی افراد دقت کنیم تا حکمی متناسب و اثرگذار برای او صادر کنیم. به عنوان مثال اگر پزشکی مرتکب جرمی کوچک و یا تخلفی شود به شرط آنکه سابقه کیفری موثر نداشته باشد برای وی خدمات عمومی در نظر گرفته می‌شود و وی را مکلف می‌کنیم در مناطق محروم و یا برای افراد تحت پوشش سازمان‌های حمایتی مثل کمیته امداد و بهزیستی خدمات پزشکی رایگان ارائه کند. با این کار هم به جامعه کمک شده و هم جنبه تنبیهی برای فرد خاطی اعمال شده است.
